آزمایش هورمونی یکی از روش های رایج و مهم در تشخیص، پایش و مدیریت بسیاری از بیماری ها و اختلالات بدن به شمار می رود. این نوع آزمایش با اندازه گیری سطح هورمون های مختلف در خون، اطلاعات دقیقی در مورد عملکرد غدد درون ریز مانند تیروئید، هیپوفیز، فوق کلیوی و تخمدان ها یا بیضه ها ارائه می دهد. پزشکان با استفاده از نتایج این آزمایش می توانند علت برخی علائم مانند خستگی مزمن، نوسانات خلقی، اختلالات قاعدگی یا ناباروری را شناسایی کرده و درمان مناسب را آغاز کنند.
هورمون ها نقش حیاتی در تنظیم فرآیندهای بدن مانند رشد، متابولیسم، خواب و تولید مثل دارند، به همین دلیل هرگونه عدم تعادل در آن ها می تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود. انجام آزمایش هورمونی در زمان مناسب، نه تنها به تشخیص سریع بیماری ها کمک می کند، بلکه امکان پیگیری روند درمان و تنظیم دوز داروهای هورمونی را نیز فراهم می سازد. این آزمایش ها معمولا با نمونه گیری خون انجام می شوند و بسته به نوع هورمون مورد بررسی، نیازمند شرایط خاصی مانند ناشتا بودن یا انجام در زمان مشخصی از روز هستند.
هورمون ها چه هستند؟
هورمون ها مواد شیمیایی طبیعی هستند که توسط بدن تولید می شوند تا از طریق جریان خون پیام هایی را به اندام ها، پوست، عضلات و سایر بافت ها منتقل کنند. این پیام ها به بدن می گویند چه کاری انجام دهد و چگونه آن را انجام دهد. هورمون ها برای حفظ سلامت کلی بدن ضروری هستند. عدم تعادل هورمونی می تواند تأثیرات گسترده ای بر سلامت فرد داشته باشد. انجام آزمایش های هورمونی می تواند به شناسایی سطح هورمون های بدن و بررسی طبیعی بودن آن ها کمک کند، تا در صورت نیاز اقدامات لازم برای اصلاح این وضعیت انجام گیرد.
مطلب پیشنهادی: آزمایش ژنتیک: کاربرد، ضرورت، انواع و تفسیر نتایج
هر هورمون در بدن هدف خاصی دارد و پیامی مشخص را به بخش های مختلف بدن منتقل می کند. به عنوان مثال، غده صنوبری (پینه آل) هورمون ملاتونین را تولید و ترشح می کند. این هورمون از طریق جریان خون و مایع مغزی نخاعی، در اطراف مغز گردش می کند و گیرنده های خاصی در بدن آن را شناسایی می کنند. افزایش سطح ملاتونین به بدن علامت میذدهد که زمان استراحت و خواب فرا رسیده است.
درنتیجه هورمون ها نقش اساسی در تنظیم و حفظ تعادل تقریباً تمام سیستم های حیاتی بدن ایفا می کنند. آن ها فرآیندهایی مانند رشد و تکامل، خلق و خو، پاسخ بدن به استرس و متابولیسم (چگونگی تجزیه و مصرف مواد غذایی) را تحت تأثیر قرار می دهند. هرگونه اختلال در سطح هورمون ها می تواند عملکرد طبیعی بدن را مختل کرده و بر سلامت فرد تأثیر منفی بگذارد. انجام آزمایش های هورمونی، دقیق ترین روش برای ارزیابی وضعیت تعادل هورمونی و تشخیص مشکلات احتمالی مرتبط با آن هاست.
مطلب پیشنهادی: آزمایش سرطان
انواع مختلف هورمون ها کدامند؟
غدد درون ریز در سراسر بدن قرار دارند. این غدد شامل موارد زیر هستند:
- هیپوتالاموس: کنترل تشنگی، گرسنگی، خواب، میل جنسی، حالات روحی، دمای بدن و ترشح هورمون های دیگر
- پاراتیروئید: کنترل کلسیم
- تیموس: کنترل سیستم ایمنی تطبیقی
- لوزالمعده: کنترل سطح قند خون
- تیروئید: کنترل ضربان قلب و سوخت و ساز کالری
- آدرنال (غدد فوق کلیوی): کنترل استرس و میل جنسی
- هیپوفیز: کنترل رشد
- پینه آل: کنترل خواب
- تخمدان ها (در زنان): کنترل هورمون های جنسی زنانه
- بیضه ها (در مردان): کنترل هورمون های جنسی مردانه
در بدن انسان انواع مختلفی از هورمون ها وجود دارد که هر کدام توسط غدد خاصی ترشح می شوند. زمانی که تعادل هورمونی بر هم می خورد، ممکن است عملکرد یکی یا چند مورد از این غدد دچار اختلال شده باشد. نوع هورمونی که دچار عدم تعادل شده است، نقش تعیین کننده ای در بروز علائم و نشانه هایی دارد که فرد تجربه می کند. برخی از هورمون های اصلی موجود در بدن عبارتند از:
- استروژن: کنترل کننده میل جنسی در مردان و زنان و تنظیم کننده چرخه قاعدگی در زنان
- پروژسترون: تأثیرگذار بر تغییرات بدن در دوران بارداری
- تستوسترون: کنترل کننده میل جنسی در مردان و زنان
- کورتیزول: کنترل کننده استرس
- ملاتونین: تنظیم کننده ریتم شبانه روزی بدن و چرخه های خواب
- سروتونین: کنترل کننده چرخه های خواب، اشتها و خلق و خو
- هورمون رشد: کنترل کننده تکثیر سلول ها و رشد بعدی آن ها
- لپتین: کنترل کننده اشتها و ارسال سیگنال سیری به بدن
- گرلین: کنترل کننده اشتها و ارسال سیگنال گرسنگی به بدن
- انسولین: پاسخ دهنده به قند موجود در جریان خون
اگر هورمون های بدن در حالت تعادل باشند، فرد احساس سلامت، شادابی و انرژی خواهد داشت. اما عدم تعادل هورمونی موضوعی جدی است که نباید نادیده گرفته شود، چرا که می تواند بر عملکرد طبیعی بدن و کیفیت زندگی تأثیر منفی بگذارد.
مطلب پیشنهادی: آزمایش پاپ اسمیر: کاربرد، نحوه انجام و تفسیر نتایج
تعریف عدم تعادل هورمونی
عدم تعادل هورمونی زمانی اتفاق می افتد که میزان تولید هورمون ها در بدن از سطح طبیعی و مورد نیاز خارج شود. این عدم تعادل می تواند به صورت کاهش (کمبود هورمون) یا افزایش (تولید بیش از حد هورمون) ظاهر شود. انواع مختلفی از عدم تعادل هورمونی وجود دارد و بسته به این که کدام هورمون دچار اختلال شده است، علائم و نشانه های متفاوتی بروز می کند. همچنین، نوع هورمون درگیر در این اختلال، در تعیین میزان خطرات و عوارض احتمالی آن نقش بسیار مهمی دارد.
مطلب پیشنهادی: آزمایش بیماری های قلبی
اگرچه برخی تغییرات طبیعی در طول زندگی مانند یائسگی یا بارداری می توانند به طور طبیعی موجب عدم تعادل هورمونی شوند، اما این اختلال ممکن است در هر مرحله ای از زندگی رخ دهد. عدم تعادل هورمونی محدود به جنسیت یا سن خاصی نیست؛ هم زنان و هم مردان می توانند دچار آن شوند. همچنین این وضعیت ممکن است در کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان نیز مشاهده شود و بسته به شرایط سنی و جسمی، با علائم متفاوتی همراه باشد.
از آن جا که عملکرد و تنوع هورمون ها بسیار زیاد است، راه حل یکتایی برای تشخیص عدم تعادل هورمونی وجود ندارد. طیف گسترده ای از مشکلات می توانند نشان دهنده ی وجود اختلال در سطح هورمون ها باشند. به همین دلیل، بهترین اقدام این است که هر از گاهی به ویژه در صورت بروز علائم غیر معمول، سطح هورمون های بدن را بررسی و آزمایش کنید.
بهترین گزینه برای زنان
آزمایش های تنظیم خانواده
نوع: نمونه گیری در آزمایشگاه یا خانه
نمونه: خون، بزاق
موارد مورد بررسی: بسته به نوع آزمایش
زمان دریافت نتایج: یک تا دو هفته
در برخی از آزمایشگاه ها، مجموعه ای از آزمایش ها ارائه می شود که برای تنظیم خانواده قابل استفاده هستند. آزمایش هایی که به طور خاص برای زنان طراحی شده اند و معمولاً موارد زیر را پوشش می دهند:
- پیش از یائسگی (Perimenopause)
- تأیید تخمک گذاری (Ovulation Confirmation)
- باروری زنان (Female Fertility)
- ذخیره تخمدانی (Ovarian Reserve)
- پس از یائسگی (Postmenopause)
همچنین می توان یک آزمایش عمومی تحت عنوان “سلامت زنان“ را انجام داد، که سطح هورمون ها و شاخص های زیر را اندازه گیری می کند: تستوسترون، استرادیول، پروژسترون، DHEA (دهیدرو اپی آندروسترون)، کورتیزول، LH (هورمون لوتئینه کننده)، ذخیره تخمدانی، fT3 (تری یدوتیرونین آزاد)، fT4 (تیروکسین آزاد)، TSH (هورمون محرک تیروئید) ، TPO (آنتی بادی پراکسیداز تیروئید)
مطلب پیشنهادی: آزمایش تیروئید چیست؟
بهترین گزینه برای مردان
آزمایش سلامت مردان
نوع: نمونه گیری در منزل
نمونه: خون
موارد مورد آزمایش: DHEA، استرادیول، کورتیزول، تستوسترون
زمان دریافت نتایج: حداکثر تا یک هفته
آزمایش سلامت مردان، برای آقایانی ارائه می شود که مایلند سطح چهار هورمون کلیدی خود را بررسی کنند: دهیدرو اپی آندروسترون (DHEA)، استرادیول، کورتیزول و تستوسترون. این چهار هورمون می توانند اطلاعات مهمی درباره باروری و سلامت کلی بدن ارائه دهند.
مطلب پیشنهادی: آزمایش کبد: تست های عملکرد، دلایل و تفسیر کامل نتایج
نقش آزمایش های هورمونی
آزمایش های هورمونی برای شناسایی عدم تعادل در سطح هورمون ها یا ارزیابی اثربخشی درمان های هورمونی در حال انجام، مورد استفاده قرار می گیرند. این آزمایش ها به پزشکان کمک می کنند تا علت علائم بیمار را شناسایی کرده، روند درمان را بررسی کنند و در صورت لزوم، تنظیمات لازم را در برنامه درمانی اعمال نمایند.
مطلب پیشنهادی: آزمایش کم خونی: انواع، نحوه تشخیص و آمادگی
چه کسانی باید آزمایش هورمونی انجام دهند؟
نوسانات سطح هورمون ها در بدن طبیعی است و در برخی مراحل زندگی، این تغییرات شدیدتر و قابل پیش بینی هستند— برای مثال در دوران بلوغ، بارداری یا یائسگی.
با این حال، افرادی که علائم زیر را تجربه می کنند نیز باید به فکر انجام آزمایش هورمونی باشند:
خستگی مفرط یا بی انرژی بودن، تغییرات غیر عادی در وزن بدن، اختلالات قاعدگی، ریزش مو یا آکنه شدید، مشکلات خواب، کاهش میل جنسی، مشکلات باروری، نوسانات خلقی یا افسردگی، گرگرفتگی یا تعریق شبانه.
با این حال، عوامل دیگری نیز ممکن است در زمان هایی غیر از دوره های مورد انتظار، باعث عدم تعادل هورمونی شوند. این عدم تعادل می تواند ناشی از سطوح بالای استرس، مصرف استروئیدها، یا حتی برخی داروها باشد. مشکلات مزمن مرتبط با هورمون ها اغلب به تومورها، آدنوم ها یا سایر رشدهای غیر طبیعی، آسیب به غدد درون ریز، یا اختلالات خود ایمنی نسبت داده می شوند.
آزمایش های هورمونی در مردان و زنان با یکدیگر متفاوت خواهد بود.
مطلب پیشنهادی: آزمایش HPV: انواع، تشخیص و نحوه انجام
بسیاری از شرایط پزشکی می توانند در نتیجه ی عدم تعادل هورمونی ایجاد شوند. اگر با هر یک از موارد زیر مواجه هستید، ممکن است لازم باشد انجام آزمایش های هورمونی را مد نظر قرار دهید:
- اضطراب
- یبوست
- افسردگی
- اسهال
- خشکی پوست و مو
- تشنگی زیاد و تکرر ادرار
- خستگی
- سطح کلسترول بالاتر از حد طبیعی
- ضربان قلب نامنظم
- بی حسی یا سوزش در دست ها
- حساسیت به تغییرات دمایی
- زگیل های پوستی
- تغییرات وزن بدون علت مشخص
انواع آزمایش های هورمونی
انواع مختلفی از آزمایش های هورمونی وجود دارد که بیشتر آن ها شامل بررسی مایعات بدن، معمولاً خون یا ادرار، هستند. در ادامه، برخی از رایج ترین آزمایش های هورمونی معرفی شده اند:
- آزمایش کورتیزول
- آزمایش استروژن
- آزمایش هورمون محرک تیروئید (TSH)
مطلب پیشنهادی: نحوه آمادگی برای آزمایش چربی خون: آیا نیاز به ناشتایی دارد؟
آزمایش های هورمونی بیشتر
۱۷-هیدروکسی پروژسترون
هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH)
آلدوسترون و رنین
آزمایش آندروستن دیون
هورمون ضد مولرین
هورمون ضد ادراری (ADH)
آزمایش های هورمونی خانگی
کتکولامینها
کورتیزول
DHEAS
استروژنها
هورمون محرک فولیکول (FSH)
گاسترین
هورمون رشد
آزمایش هورمونی برای زنان
فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-1)
لپتین
هورمون لوتئینهکننده (LH)
هورمون پاراتیروئید (PTH)
پرگننولون
پروژسترون
پرولاکتین
سروتونین
گلوبولین متصلکننده هورمونهای جنسی (SHBG)
آزمایش T3
آزمایش T4
تستوسترون
پنل تیروئید
هورمون محرک تیروئید (TSH)
نحوه انجام آزمایش هورمونی
آزمایش های هورمونی معمولاً توسط پزشک و در پاسخ به احتمال وجود عدم تعادل هورمونی تجویز می شوند. پزشک ممکن است درباره علائم فعلی، سابقه خانوادگی، میزان استرس، و داروهای مصرفی شما سوالاتی بپرسد، زیرا این عوامل می توانند در ایجاد اختلالات هورمونی نقش داشته باشند. همچنین، نوع آزمایش های هورمونی برای مردان و زنان بسته به علائم و شرایط فردی متفاوت است.
مطلب پیشنهادی: آزمایش چربی خون: تشخیص، آمادگی، تفسیر نتایج
اگر چه آزمایش هورمونی معمولاً در مراکز پزشکی مانند بیمارستان، کلینیک انجام می شود، شما همچنین می توانید آزمایش را در آزمایشگاه های خصوصی انجام دهید یا از خدمات آنلاین برای انجام آزمایش استفاده کنید.
هزینه های آزمایش هورمونی
هزینه آزمایش هورمونی بسته به محل انجام و نوع آزمایش متفاوت است. برخی کلینیک ها، معمولاً کلینیک های مردم نهاد یا غیر انتفاعی، ممکن است در صورت رعایت معیارهای درآمدی خاص، آزمایش را به صورت رایگان یا با هزینه کم ارائه دهند. آزمایشگاه ها، کلینیک ها و شرکت های ارائه دهنده آزمایش خانگی ممکن است بیمه را برای کاهش هزینه آزمایش بپذیرند.
با این حال، پرداخت شخصی همواره یکی از گزینه هاست، به ویژه اگر بخواهید بدون نسخه پزشک اقدام به انجام آزمایش کنید.
نوع نمونه مورد نیاز برای آزمایش های هورمونی بستگی به نوع آزمایشی دارد که انجام می دهید. در بیشتر موارد، نمونه خون یا ادرار به عنوان رایج ترین روش ها برای بررسی سطح هورمون ها استفاده می شود.
مطلب پیشنهادی: پنل لیپید (پروفایل چربی) چیست؟
عدم تعادل هورمونی را چگونه آزمایش می کنند؟
تست های مختلفی برای تشخیص عدم تعادل هورمونی وجود دارد که پزشک بسته به شرایط شما می تواند مناسب ترین آن ها را انتخاب کند. علائم و نشانه هایی که تجربه می کنید، نقش کلیدی در راهنمایی پزشک برای انتخاب آزمایش های دقیق و مرتبط دارند. بنابراین، بسیار مهم است که تمامی علائم خود را به طور کامل و صادقانه با پزشک در میان بگذارید تا بتواند بهترین و مؤثرترین آزمایش های هورمونی را تجویز کند.
آزمایش خون یکی از رایج ترین و دقیق ترین روش ها برای اندازه گیری سطح هورمون ها در بدن است. این آزمایش قادر است میزان هورمون هایی مانند تستوسترون، استروژن، کورتیزول و هورمون های تیروئیدی را تعیین کند. انجام آزمایش هورمونی متناسب با جنسیت فرد بسیار اهمیت دارد، زیرا پروفایل هورمونی زنان و مردان متفاوت است و هر کدام نیازمند بررسی هورمون های جنسی خاص خود می باشند. بنابراین، آزمایش های هورمونی باید با توجه به جنسیت و شرایط فرد انتخاب و انجام شود.
مطلب پیشنهادی: آزمایش کلیه: بررسی عملکرد کلیه، آمادگی و تفسیر نتایج
علاوه بر آزمایش خون، یک آزمایش ساده بزاق نیز می تواند سطح چندین نوع هورمون را شناسایی و اندازه گیری کند. از طریق آزمایش بزاق می توان میزان هورمون هایی مانند استرادیول، پروژسترون و تستوسترون را ارزیابی کرد. در صورتی که پزشک به عملکرد نامناسب یک غده خاص در بدن شما شک کند، ممکن است انجام سونوگرافی را توصیه نماید. این روش تصویربرداری می تواند برای بررسی غددی مانند هیپوفیز، رحم، بیضه ها، تخمدان ها و تیروئید مورد استفاده قرار گیرد. همچنین در برخی موارد، تصویربرداری های پیشرفته تری مانند اشعه ایکس (X-ray) یا ام آر آی (MRI) تجویز می شود تا اطلاعات دقیق تر و جامع تری درباره وضعیت غدد و ساختارهای داخلی بدن به دست آید.
بسته به نتایج آزمایش های اولیه، ممکن است انجام آزمایش های تکمیلی نیز برای رسیدن به یک تشخیص دقیق تر ضروری باشد. در برخی موارد، نمونه برداری (بیوپسی) از غده مشکوک می تواند به پزشک کمک کند تا اختلالات احتمالی آن غده را شناسایی کند.
اگر مردی نگران بروز برخی علائم خاص باشد، آزمایش شمارش اسپرم می تواند اطلاعات ارزشمندی در اختیار پزشک قرار دهد و به ارزیابی سلامت دستگاه تولید مثلی او کمک کند. در مقابل، زنان ممکن است نیاز به انجام تست پاپ اسمیر داشته باشند که برای بررسی سلامت دهانه رحم و تشخیص مشکلات احتمالی کاربرد دارد. همچنین، وجود توده ها، کیست ها یا سایر ناهنجاری ها در اندام های تولیدمثلی می تواند نقش مهمی در تشخیص اختلالات هورمونی و حفظ سلامت کلی فرد ایفا کند و پزشک را در تعیین درمان مناسب یاری نماید.
زمانی که نسبت به بروز برخی علائمی که شما را آزار می دهند دچار تردید و نگرانی هستید، اولین قدم انجام آزمایش های بررسی سطح هورمون ها است. بر اساس نتایج این آزمایش ها، در صورت نیاز، ممکن است بررسی های تکمیلی انجام شود تا علت اصلی عدم تعادل هورمونی به دقت شناسایی شده و درمان مناسب آغاز گردد.
مطلب پیشنهادی: آزمایش قند خون: انواع، علائم و تفسیر نتایج
علل و علائم عدم تعادل هورمونی چیست؟
علل عدم تعادل هورمونی بسته به نوع هورمون درگیر، متفاوت است، اما به طور کلی این اختلالات ناشی از تغییرات یا اختلال در عملکرد یکی از غدد تولید کننده هورمون در بدن می باشند.
برای مثال، اگر غده تیروئید به درستی عمل نکند، ممکن است هورمون تیروئید را بیش از حد تولید کند که این حالت به پرکاری تیروئید منجر شده و باعث افزایش سرعت متابولیسم بدن می گردد. بر عکس، کاهش تولید هورمون تیروئید باعث کم کاری تیروئید شده و عملکردهای متابولیکی بدن را کند می کند.
اختلال عملکرد تیروئید می تواند ناشی از عوامل متعددی از جمله بیماری های خود ایمنی، وجود توده های تیروئیدی، مصرف برخی داروها و به ندرت سرطان تیروئید باشد، علاوه بر سایر علل احتمالی. همچنین، عدم تعادل در هورمون های جنسی مردانه و زنانه مانند استروژن، پروژسترون و تستوسترون ممکن است به دلایلی مانند تغییرات طبیعی مرتبط با سن (مانند یائسگی و آندروپوز)، اختلالات ژنتیکی، استرس، مشکلات تغذیه ای یا مصرف داروها ایجاد شود.
استرس بیش از حد، رژیم غذایی نامناسب، افزایش سن و برخی داروها نیز می توانند به عدم تعادل هورمون کورتیزول و سایر هورمون های غدد فوق کلیوی منجر شوند.
علل متعددی می توانند باعث بروز عدم تعادل هورمونی شوند. هر یک از این علل مربوط به غدد و هورمون های مختلفی است و تأثیر متفاوتی بر بدن دارند. بسیاری از بیماری ها و شرایط دیگر نیز می توانند منجر به بروز عدم تعادل هورمونی شوند.
مطلب پیشنهادی: آزمایش فشار خون: نحوه اندازه گیری و تفسیر نتایج
علائم عدم تعادل هورمونی چیست؟
علائم عدم تعادل هورمونی به نوع هورمونی که دچار اختلال شده بستگی دارد، اما به طور کلی، علائم مشترکی که ممکن است مشاهده شوند عبارت اند از:
- خستگی- در تمام انواع شایع عدم تعادل هورمونی، به طور مکرر دیده می شود.
- تحریک پذیری– در افرادی که دچار عدم تعادل هورمون های جنسی زنانه، مردانه و هورمون های استرس هستند، رایج است.
- نوسانات خلقی– معمولاً در عدم تعادل هورمون های جنسی مشاهده می شود.
- تغییرات وزنی– سطح بالای هورمون های تیروئید می تواند منجر به کاهش وزن شود، در حالی که سطوح پایین هورمون های تیروئیدی و همچنین عدم تعادل در هورمون های جنسی زنانه، مردانه یا هورمون های مرتبط با استرس معمولاً باعث افزایش وزن می گردند.
- کاهش توده عضلانی– بیشترین شیوع را در عدم تعادل هورمون های جنسی مردانه و زنانه دارد.
- کاهش تراکم استخوان- عدم تعادل در هورمون های تیروئید و جنسی، می تواند منجر به کاهش توده استخوانی شود.
- افزایش حساسیت به گرما یا سرما– سطوح غیرطبیعی و بالای هورمون های تیروئید ممکن است باعث عدم تحمل گرما شود، در حالی که سطوح پایین آن حساسیت بیش از حد به سرما را به همراه دارد.
- گرگرفتگی و/یا تعریق شبانه– این حالت در موارد عدم تعادل هورمون های زنانه مانند استروژن و پروژسترون، و همچنین در کاهش سطح تستوسترون در مردان، بسیار شایع است.
- کاهش میل جنسی یا اختلال عملکرد جنسی– بیشتر در عدم تعادل هورمون های جنسی مردانه و زنانه مشاهده می شود.
- ناباروری– ممکن است در اثر اختلال در هورمون های جنسی ایجاد شود.
- تغییرات پوستی– پوست می تواند تحت تأثیر همه انواع رایج عدم تعادل هورمونی قرار گیرد؛ تغییرات شامل خشکی شدید پوست، نازک شدن پوست، پوست چرب و بروز آکنه است.
- ریزش مو– اغلب در مشکلات مربوط به تیروئید یا کاهش تستوسترون دیده می شود.
- اضطراب و افسردگی– ممکن است با همه انواع شایع عدم تعادل هورمونی همراه باشد.
- تغییرات ضربان قلب یا احساس تپش قلب– اختلال در تیروئید، عدم تعادل هورمون های جنسی و هورمون های استرس می تواند این علائم را ایجاد کند.
- افزایش سطح کلسترول– کاهش هورمون تیروئید، کاهش تستوسترون و عدم تعادل استروژن/پروژسترون می تواند باعث افزایش سطح کلسترول خون شود.
- مشکلات حافظه– می تواند در همه انواع رایج عدم تعادل هورمونی رخ دهد.
- ضعف تمرکز- یکی از علائم شایع در هر نوع عدم تعادل هورمونی است.
مطلب پیشنهادی: آزمایش روماتیسم مفصلی
چگونه و چرا مردان و زنان به طور متفاوتی عدم تعادل هورمونی را تجربه می کنند؟
هورمون ها تأثیر متفاوتی بر مردان و زنان دارند، به ویژه زمانی که پای هورمون های مرتبط با سیستم تولید مثل در میان است. علاوه بر این، مردان و زنان مراحل رشد و تکامل بدنی و جنسی متفاوتی را تجربه می کنند. این تفاوت های زیستی، بر نحوه عملکرد، ترشح و تأثیر هورمون ها در طول زندگی تأثیرگذار هستند.
مطلب پیشنهادی: آزمایش بارداری: انواع، نحوه انجام و تفسیر نتایج
زنان در طول چرخه قاعدگی، بارداری و یائسگی، تغییرات هورمونی را تجربه می کنند که مردان این مراحل را ندارند. عدم تعادل هورمونی در زنان ممکن است به صورت علائم زیر بروز کند:
- خشکی یا ناراحتی واژن
- درد در هنگام رابطه جنسی
- وجود زائده های پوستی
- تغییرات در چرخه قاعدگی
- آکنه، به ویژه در صورت، بالای کمر یا قفسه سینه
- ریزش مو
- تعریق شبانه
- تیره شدن پوست، به ویژه در نواحی کشاله ران، گردن و سینه ها
علائم هورمونی ویژه مردان، معمولاً به دلیل عدم تعادل در سطح تستوسترون است. تستوسترون هورمون اصلی جنسی در مردان محسوب می شود و نقش کلیدی در رشد و توسعه ویژگی های مردانه مانند توده عضلانی، صدای بم، رشد موهای بدن و عملکرد جنسی دارد. در صورت کاهش یا اختلال در ترشح این هورمون، مردان ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- حساسیت در ناحیه سینه
- افزایش بافت در اطراف ناحیه سینه
- کاهش میل جنسی
- مشکل در تمرکز
- کاهش توده استخوانی
- کاهش رشد مو
- کاهش توده عضلانی
- اختلال در نعوظ
مطلب پیشنهادی: آزمایش ویتامین ها و مواد معدنی بدن با تفسیر نتایج
آیا در کودکان عدم تعادل هورمونی وجود دارد؟
بله، عدم تعادل هورمونی در کودکان معمولاً در حوالی دوران بلوغ بروز می کند؛ مرحله ای که در آن هورمون های جنسی برای اولین بار به طور قابل توجهی ترشح می شوند و آغازگر تغییرات جسمی، جنسی و عاطفی در بدن هستند. این هورمون ها نقش کلیدی در رشد و تکامل اندام های تولید مثلی، رشد قد، تغییر صدا، و بروز صفات جنسی ثانویه ایفا می کنند.
در پسران، هیپوگونادیسم باعث می شود که بدن نتواند تغییرات طبیعی مرتبط با بلوغ، مانند افزایش توده عضلانی، رشد موهای بدن و تغییرات صدایی را به درستی تجربه کند. اندام های تناسلی به شکل طبیعی رشد نمی کنند و بازوها و پاها نسبت به تنه، رشد بیشتری خواهند داشت. همچنین ممکن است پسران دچار رشد بافت سینه شوند.
در دختران مبتلا به هیپوگونادیسم، رشد بافت سینه رخ نمی دهد، قاعدگی آغاز نمی شود و جهش رشد معمول دوران بلوغ نیز اتفاق نمی افتد.
هیپوگونادیسم می تواند به دو دلیل رخ دهد: یا غدد جنسی (گنادها) هورمون های لازم را به میزان کافی تولید نمی کنند، یا غده هیپوفیز و هیپوتالاموس سیگنال های لازم برای تحریک گنادها به تولید هورمون را ارسال نمی کنند.
اگرچه هیپوگونادیسم یکی از علل شایع در بروز مشکلات رشد و تکامل در کودکان و نوجوانان محسوب می شود، اما تنها علت ممکن نیست. عوامل دیگری مانند اختلالات ژنتیکی، مشکلات تغذیه ای، بیماری های مزمن، اختلالات غدد درون ریز دیگر (مانند تیروئید یا غده هیپوفیز) و حتی شرایط محیطی نیز می توانند بر رشد طبیعی کودک تأثیر بگذارند. بنابراین، در صورت مشاهده هرگونه رشد غیر طبیعی یا تأخیر در بلوغ، بسیار مهم است که والدین با پزشک متخصص مشورت کنند. تشخیص دقیق و به موقع می تواند مسیر درمان مؤثر را هموار کرده و از بروز عوارض طولانی مدت جلوگیری نماید.
مطلب پیشنهادی: آزمایش بیماری های مقاربتی (STD) با تفسیر نتایج
دریافت نتایج آزمایش
معمولاً نتایج آزمایش های هورمونی در یک جلسه ی ویزیت با پزشک، به صورت حضوری، تلفنی یا از طریق سامانه پروندههای پزشکی آنلاین در اختیار شما قرار می گیرد. مهم است که این نتایج را با یک متخصص بررسی کنید تا بتواند به سؤالات شما پاسخ دهد و در صورت نیاز، یک برنامه درمانی مناسب تدوین نماید.
آزمایش، تحلیل جامعی از وضعیت کلی سلامت شما ارائه می دهد. با استفاده از نمونه های خون و ادرار، این آزمایش موارد زیر را بررسی می کند:
- پانل متابولیک جامع (CMP): آزمایش خون CMP اجزای حیاتی خون شما مانند قندها، مواد معدنی، الکترولیت ها، آنزیم ها و محصولات زائد را اندازه گیری می کند. این شاخص ها اطلاعاتی درباره عملکرد متابولیسم، کبد و کلیه ها ارائه می دهند و می توانند وجود یا خطر ابتلا به دیابت، بیماری کلیه و التهاب کبد را تشخیص دهند.
- شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش تعداد سلول های موجود در خون را اندازه گیری می کند. این داده ها بینشی درباره سلامت کلی شما ارائه می دهند و می توانند برای تشخیص وجود یا خطر کم خونی، التهاب، اختلالات خونی و عفونت استفاده شوند.
- آنالیز ادرار: این بخش از آزمایش، مواد غیر معمول موجود در ادرار را شناسایی می کند و همچنین سطوح غیر طبیعی گلوکز، پروتئین، بیلی روبین و باکتری ها را بررسی می نماید. این اندازه گیری ها می توانند برای تشخیص وجود یا خطر عفونت مجاری ادراری، بیماری کلیه و دیابت کاربرد داشته باشند.
- پنل کلسترول و لیپید: این پنل سطح LDL و HDL را اندازه گیری می کند تا اطلاعاتی درباره سلامت کلی قلب و خطر ابتلا به بیماری های قلبی ارائه دهد.
- خطر ابتلا به دیابت: این بخش از آزمایش، میانگین سطح قند خون شما را در طول ۸ تا ۱۲ هفته گذشته بررسی می کند. این اطلاعات برای تشخیص پیش دیابت و دیابت بسیار مفید است.
- هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH): این آزمایش میزان هورمون تحریک کننده تیروئید که باعث تحریک تیروئید برای تولید دو هورمون کلیدی دیگر، تیروکسین (T4)و تری یودوتیرونین (T3)، می شود را اندازه گیری می کند. این شاخص ها می توانند اطلاعاتی درباره سلامت متابولیک شما ارائه دهند.
کورتیزول چیست؟
کورتیزول هورمونی است که توسط غدد فوق کلیوی، واقع در بالای کلیه ها، تولید میشود. این هورمون نقش اساسی در تنظیم پاسخ بدن به استرس دارد و در شرایط استرسزا، با افزایش ترشح وارد جریان خون میشود. اندازه گیری سطح کورتیزول می تواند به شناسایی اختلالات مرتبط با این فرآیند کمک کند. در ادامه، به روش های ارزیابی سطح کورتیزول و اهمیت انجام این آزمایش ها پرداخته خواهد شد. این اطلاعات می توانند در تشخیص و پیگیری بیماری های هورمونی نقش مهمی ایفا کنند.
کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که نقش اصلی را در پاسخ «مبارزه یا فرار» بدن به استرس ایفا می کند. در ادامه، نحوه عملکرد این واکنش را زمانی که سیستم به طور طبیعی و سالم فعالیت می کند، توضیح می دهیم:
- وقتی فرد احساس استرس یا خطر می کند، هورمونی به نام هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) توسط غده هیپوفیز به مغز آزاد می شود. این هورمون باعث تحریک غدد فوق کلیوی می شود تا کورتیزول را به جریان خون ترشح کنند.
- افزایش سطح کورتیزول باعث افزایش انرژی، هوشیاری و قدرت می شود که هدف آن کمک به بدن برای واکنش به تهدید احساس شده است. کورتیزول این کار را با افزایش ضربان قلب، بالا بردن فشار خون و افزایش میزان گلوکز (قند) در خون انجام می دهد تا مغز و بدن بتوانند از آن برای تأمین انرژی استفاده کنند.
- سطوح بالاتر کورتیزول، علاوه بر آماده سازی بدن برای واکنش سریع به استرس، باعث کند یا سرکوب شدن برخی از عملکردهای غیر ضروری بدن در آن لحظه می شود تا انرژی بیشتری برای بقا و مقابله با تهدید صرف شود. این فرایند شامل تغییر در واکنش سیستم ایمنی، سرکوب سیستم تولید مثل، کاهش فعالین دستگاه گوارش و مهار فرآیندهای رشد است. همچنین، سطح بالای کورتیزول بر بخش هایی از مغز که تنظیم کننده خلق و خو و واکنش به ترس هستند، تأثیر می گذارد.
- پس از رفع تهدید یا شرایطی که باعث واکنش استرس زا شده است، سطح کورتیزول به حالت طبیعی باز می گردد. ضربان قلب و فشار خون کاهش یافته و عملکردهای بدن که تحت تأثیر واکنش استرسی قرار گرفته بودند، به حالت عادی باز می گردند.
چرا آزمایش کورتیزول اهمیت دارد؟
آزمایش کورتیزول اهمیت زیادی دارد، زیرا سیستم تنظیم استرس و ترشح این هورمون همواره به صورت طبیعی و سالم عمل نمی کند. در برخی موارد، سطح کورتیزول برای مدت طولانی به طور غیر طبیعی بالا باقی می ماند که این وضعیت می تواند اثرات منفی گسترده ای بر سلامت جسمی و روانی داشته باشد، مانند:
- اضطراب
- افسردگی
- سردرد
- مشکلات گوارشی
- اختلالات خواب
- بیماریهای قلبی عروقی
- افزایش وزن
- مشکلات حافظه و/یا تمرکز
مسائلی که می توانند باعث افزایش غیر طبیعی سطح کورتیزول شوند شامل موارد زیر هستند:
1- استرس مزمن:
سیستم طبیعی پاسخ استرس «مبارزه یا فرار» در بدن برای مدیریت موقعیت های کوتاه مدت طراحی شده است. اما در دنیای امروز، استرس اغلب به یک مسئله بلند مدت تبدیل شده است. به جای مواجهه با تهدیدی ناگهانی که با واکنش سریع برطرف می شود، افراد بیشتر با چالش های پایدار مانند فشارهای شغلی یا مشکلات مالی روبرو هستند. این وضعیت می تواند منجر به فعال ماندن طولانی مدت سیستم استرس و افزایش مزمن سطح کورتیزول شود.
2- مشکلات غده هیپوفیز:
تومورها یا رشد بیش از حد غده هیپوفیز، می توانند باعث ترشح بیش از حد هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) شوند که آن نیز منجر به افزایش سطح کورتیزول در بدن می گردد.
3- مشکلات غدد فوق کلیوی:
تومورهای موجود در غدد فوق کلیوی می توانند باعث تولید بیش از حد کورتیزول شوند.
4- تومورهای دیگر:
رشدهای غیر طبیعی در سایر قسمت های بدن نیز می توانند باعث افزایش تولید کورتیزول شوند.
5- داروها:
استفاده بیش از حد یا طولانی مدت از داروهای کورتیکو استروئیدی می تواند منجر به افزایش غیر طبیعی سطح کورتیزول شود.
پایین بودن سطح کورتیزول چه مشکلاتی در سلامت ایجاد می کند؟
- خستگی مزمن
- سردرد
- ضعف عضلانی
- کاهش وزن
- درد شکمی
- فشار خون پایین
- هایپوگلیسمی (کاهش قند خون)
- تحریک پذیری
- افسردگی
- اختلالات گوارشی از جمله تهوع، استفراغ، اسهال
- اختلال در نظم چرخه قاعدگی
- تعریق بیش از حد
علل احتمالی کاهش سطح کورتیزول چیست؟
بیماری آدیسون
این بیماری که به نارسایی اولیه آدرنال نیز معروف است، زمانی رخ می دهد که غدد فوق کلیوی آسیب دیده و توانایی تولید کافی کورتیزول و/یا سایر هورمون های مرتبط با استرس را از دست می دهند. شایع ترین علت آن، واکنش خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به بافت های بدن حمله می کند. سایر علل احتمالی شامل استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی، برخی داروهای رقیق کننده خون، تومورها و عفونت ها می باشند.
مشکلات غده هیپوفیز
کاهش سطح کورتیزول ممکن است به دلیل کمبود ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) توسط غده هیپوفیز رخ دهد. این هورمون برای تحریک غدد فوق کلیوی برای تولید کافی کورتیزول ضروری است. این وضعیت که به نارسایی ثانویه آدرنال یا هیپوپیتوییتاریسم شناخته می شود، معمولاً ناشی از آسیب به غده هیپوفیز، تومورهای مغزی یا هیپوفیز، سکته مغزی، بیماری های خود ایمنی، سل و دیگر علل متنوع است.
چگونه سطح کورتیزول را آزمایش می کنند؟
سطح کورتیزول با انجام آزمایش های آزمایشگاهی اندازه گیری می شود. این آزمایش ها می توانند شامل نمونه گیری خون برای سنجش میزان کورتیزول در جریان خون یا آزمایش بزاق برای اندازه گیری سطح کورتیزول در بزاق باشند. معمولاً آزمایش کورتیزول در اوایل صبح انجام می شود، زیرا در این زمان سطح هورمون به طور طبیعی در بالاترین حد خود قرار دارد.
برای دستیابی به دقیق ترین نتایج، آزمایش کورتیزول معمولاً در بعد از ظهر همان روز نیز تکرار می شود. این آزمایش اغلب همراه با سنجش سطح هورمون ACTH انجام می گیرد، زیرا ACTH که توسط غده هیپوفیز ترشح می شود، نقش مهمی در تنظیم سطح کورتیزول دارد. آزمایش ACTH میزان این هورمون را در خون اندازه گیری می کند.
انجام آزمایش ها می تواند توسط پزشک یا مراقب سلامت شما صورت گیرد، که آزمایش ها را برایتان تجویز کرده، نمونه خون یا بزاق شما را می گیرد یا شما را به آزمایشگاه معرفی می کند. پس از دریافت نتایج آزمایش، پزشک آن ها را بررسی و به شما اطلاع می دهد.
همچنین، میتوانید این آزمایشها را به صورت آنلاین یا تلفنی از آزمایشگاه های مرتبط سفارش دهید. سفارش مستقیم آزمایش ها معمولاً هزینه کمتری دارد، زیرا هزینه ویزیت پزشک حذف می شود و از سوی دیگر، روند کار سریع تر است، چون نتایج مستقیماً به شما ارسال می شوند.
با این حال، باید توجه داشت که اگر نتایج آزمایش های شما نشان دهنده سطح غیر طبیعی کورتیزول و/یا ACTH — خیلی بالا یا خیلی پایین — باشد، پیگیری این نتایج با مراجعه به پزشک بسیار ضروری است. سطح غیر طبیعی این هورمون های مهم، نیازمند بررسی ها و آزمایش های تکمیلی است.
اگر چه در بیشتر موارد، سطوح غیر طبیعی کورتیزول ناشی از علل نسبتاً خفیفی هستند که می توان آن ها را با تغییرات سبک زندگی یا تنظیم داروها برطرف کرد، همان طور که پیش تر توضیح داده شد، اما ممکن است مشکلات جدی تری در پسِ این اختلالات نهفته باشند. به همین دلیل، بسیار مهم است که برای تشخیص دقیق علت زمینه ای در هر مورد خاص، حتماً به پزشک مراجعه شود.
